W dniu 1 stycznia 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1495), w tym zmiany, która wprowadziła do ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. – Kodeks cywilny oraz do ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta.
Nowe regulacje obejmują w pewnym zakresie ochroną podobną do ochrony konsumenta osoby fizyczne zawierające umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Istnieją jednak powszechne wątpliwości co do tego, w jaki sposób należy stosować przepisy kodeksu cywilnego wprowadzone nowelizacją, przede wszystkim ze względu na odwołanie się do braku „zawodowego charakteru” umowy przy jednoczesnym bezpośrednim związku z działalnością gospodarczą. Skrajna koncepcja interpretacyjna zakłada nawet, że w praktyce nie dojdzie do sytuacji braku zawodowego charakteru przy jednoczesnym bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością, gdyż takie umowy posiadają jedynie pośredni związek z prowadzoną działalnością.
Zakres przedmiotowy zmian
Zgodnie z nowymi przepisami kodeksu cywilnego, w określonych sytuacjach do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi zastosowanie znajdą regulacje dotyczące niedozwolonych klauzul umownych oraz prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Do osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą znajdą zastosowanie również zasady odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego konsumenta z tytułu rękojmi, a co za tym idzie również odpowiedzialności regresowej między kolejnymi sprzedawcami, chociaż w przeciwieństwie do stosunków z konsumentami wciąż możliwe będzie ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi
Zawodowy charakter umowy
Zgodnie z uzasadnieniem Nowelizacji, brak charakteru zawodowego wystąpi w umowach, których przedsiębiorca „[…] nie zawiera w ramach dokonywanych codziennie czynności wynikających z przedmiotu działalności gospodarczej, który wskazał w CEIDG.”. Uzasadnienie nie rozwiewa jednak wątpliwości dotyczących tego, czym jest zawodowy charakter umowy, gdyż zgodnie z brzmieniem przepisów zawodowy charakter ma być oceniany w świetle całości treści danej umowy, jedynie „w szczególności” przez pryzmat przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej wpisanego do CEIDG – w związku z tym zawodowy charakter umowy może wynikać nie tylko z danych ujawnionych w CEIDG. Każdorazowo w indywidualnych przypadkach należy zatem rozważyć, czy zawodowy charakter umowy nie wynika ze źródeł innych niż CEIDG, przy czym jednak przepisy nie rozstrzygają wprost, jakiego typu informacje mogą to być.
Sam zaś zawodowy charakter umowy można zdefiniować w ogólny sposób jako umowę, w ramach której przedsiębiorcy świadczą to, co w rzeczywistości mają do zaoferowania klientom, w relacji z którymi można od niego oczekiwać większej staranności. Zawodowy charakter umów dotyczy zatem tych kontraktów, które dotyczą dokonywanych codziennie czynności wynikających z przedmiotu działalności. W ten sposób łatwo o precyzyjne wskazanie istnienia zawodowego charakteru umowy w oczywistych przypadkach, jednakże w obrocie z pewnością występować będzie wiele sytuacji granicznych, w których zakwalifikowanie umowy pod względem zawodowego charakteru wymagać będzie dogłębnego zbadania wszystkich okoliczności stosunków gospodarczych przez profesjonalistów ze względu na nieostrość pojęcia zawodowego charakteru umowy.
Przedmiot działalności ujawniony w CEIDG
Szczególne wątpliwości w zakresie zidentyfikowania zawodowego charakteru umowy mogą zachodzić w związku z ujawnieniem przez kontrahenta w CEIDG przedmiotu działalności, który nie pokrywa się w pełni z rzeczywistością. Popularnym zjawiskiem jest bowiem wskazywanie w CEIDG wielu kodów PKD „na zapas” lub „na wszelki wypadek”, które widnieją jako przedmiot działalności danego przedsiębiorcy, mimo iż faktycznie przedsiębiorca takiej działalności nie prowadzi. W przypadku takiej inflacji kodów PKD szczególnie pomocne może być domniemanie prawdziwości informacji zawartych w CEIDG. Wciąż jednak dyskusyjna jest kwalifikacja statusu przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną pod względem nowych przepisów k.c. w oparciu jedynie o CEIDG, zwłaszcza ignorując posiadaną wiedzę o rzeczywistym kształcie działalności. Dodatkowo status ten należy rozstrzygać przy każdej umowie odrębnie.
Przepisy przejściowe
Nowe przepisy k.c. dotyczące osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, według zamierzeń ustawodawcy nie powinny dotyczyć umów zawartych przed dniem wejścia w życie przepisów, czyli przed 1 stycznia 2021 r. Wątpliwości istnieją jednakże względem kategoryczności tego przepisu ze względu na kwestię aneksów do umów zawartych przed 1 stycznia 2021 r., które to aneksy zostaną zawarte już po tym dniu. Literalnie rzecz biorąc, przepisy nowelizacji znajdą zastosowanie jedynie do umów aneksujących zawarte wcześniej umowy. Do tak ścisłej wykładni należy jednak podchodzić z dużą ostrożnością, uwzględniając zakres konkretnej zmiany umowy oraz treść całego stosunku prawnego. Może dojść bowiem do takiej sytuacji, w której dany aneks nie zawiera wprost np. klauzul abuzywnych, jednak biorąc pod uwagę wszystkie postanowienia umowne, w wyniku zawarcia umowy zmieniającej, umowa zawarta przed 1 stycznia 2021 r. zawierać będzie niedozwolone klauzule, chociaż sam aneks ich nie zawiera.
