Stara regulacja
Udzielanie zamówień na usługi społeczne i inne szczególne usługi na gruncie starej ustawy były mocno odformalizowane. Usługi społeczne o wartości poniżej progów unijnych (wskazanych wyżej) podlegały jedynie ogólnym zasadom prawa zamówień publicznych, tj. zasadzie przejrzystości, obiektywności i niedyskryminacji oraz obowiązkowi ogłoszenia o zamówieniu (i jego udzieleniu) w Biuletynie Informacji Publicznej lub na stronie internetowej Zamawiającego. W odniesieniu do usług społecznych powyżej progów unijnych nie stosowało się z kolei wielu przepisów prawa zamówień publicznych, które uelastyczniały i usprawniały przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia.
Niemniej sposób zredagowania przepisów dotyczących usług społecznych w starej ustawie budził wątpliwości. Dotyczyło to w szczególności tego, czy przepisy przewidujące swobodne kształtowanie procedury udzielenia zamówienia należy rozumieć szeroko, a zatem założyć, że wyłączają one stosowanie wszystkich przepisów pzp, czy też ściśle, tj. potraktować je jako wyłączenie tylko tych przepisów, które wprost odnoszą się do trybów i procedury udzielenia zamówienia. Wątpliwość ta zarysowała się szczególnie wyraźnie w kwestii sporów dotyczących możliwości zaskarżania czynności Zamawiającego w postępowaniach, których wartość zamówienia na usługi społeczne była niższa niż progi unijne. Mimo, iż zgodnie z dość jednolitą linią orzeczniczą Krajowej Izby Odwoławczej, w postępowaniach tych nie przysługiwały wykonawcom środki ochrony prawnej (por. postanowienie KIO z dnia 2018-02-05, KIO 169/18, postanowienie Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 2019-02-06, KIO 160/19, postanowienie Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 2020-03-13, KIO 467/20), pojawiały się również odmienne stanowiska sądów okręgowych kwestionujących rozstrzygnięcia KIO w tym zakresie i wskazujące, że przepisy dotyczące usług społecznych nie wyłączają wyraźnie przepisów o środkach ochrony prawnej, a co za tym idzie brak jest podstaw do kwestionowania prawa wykonawców do zaskarżania czynności Zamawiającego, zwłaszcza, że prawo do sądu jest prawem rangi konstytucyjnej (por. wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 2018-11-09, V Ga 297/18, wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 2018-06-08, IV Ca 361/18, Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 2020-10-02, IX Ca 596/20).
Nowe przepisy
Nowa ustawa Prawo zamówień publicznych (ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, która wchodzi w życie 1.01.2021r.) reguluje tryb udzielania zamówień społecznych w zgoła odmienny sposób. O ile wartość progowa tych zamówień nie zmieniła się (bo wartości te wynikają z dyrektyw unijnych), o tyle przyjęto ogólną zasadę, zgodnie z którą do zamówień klasycznych na usługi społeczne i inne szczególne usługi o wartości poniżej progów unijnych stosuje się przepisy właściwe dla zamówień klasycznych o wartości podprogowej (chyba, że wartość jest niższa niż nowy próg ustawy wynoszący 130 000 zł), a dla zamówień na klasyczne usługi społeczne o wartości równej lub wyższej od progów unijnych, stosuje się regulacje właściwe dla zamówień klasycznych o wartości równej lub większej niż progi unijne. W konsekwencji w Nowym PZP zrezygnowano co do zasady ze znaczących uproszczeń jakie przewidziano w obecnie obowiązującej ustawie, na rzecz zrównania reżimu udzielenia zamówienia klasycznego i zamówienia klasycznego na usługi społeczne i inne szczególne usługi.
Jedyną formą odformalizowania procedury, wynikającą z art. 360 Nowego PZP, a dotyczącą wyłącznie zamówień na usługi społeczne o wartości równej lub większej niż progi unijne, jest możliwość rezygnacji przez zamawiającego z : (i) obowiązku powołania komisji przetargowej, (ii) obowiązku składania oświadczenia o spełnianiu warunków udziału lub kryteriów selekcji oraz niepodlegania wykluczeniu na formularzu jednolitego dokumentu, (iii) minimalnych terminów składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu lub terminów składania ofert, (iv) obowiązku żądania dokumentów jako podmiotowego środka dowodowego, (v) przesłanek wyboru trybu udzielenia zamówienia, w przypadku trybu negocjacji z ogłoszeniem lub dialogu konkurencyjnego.
Ocena nowej regulacji
Mając zatem na uwadze, że większość zamówień na usługi społeczne – z uwagi na ich charakter – to usługi o wartości podprogowej, stwierdzić należy, że uproszczenia dla zamówień klasycznych, o jakich mowa wyżej, będą mieć znikome znaczenie praktyczne. Klasyczne zamówienia podprogowe na usługi społeczne będą zatem co do zasady podlegać temu samemu reżimowi co zamówienia klasyczne, co jest zasadniczo sprzeczne z ideą uproszczania i odformalizowania procedur ich dotyczących. W tym miejscu przypomnieć należy, iż w preambule Dyrektywy klasycznej (2014/24/UE), wskazano wyraźnie, iż w odniesieniu do usług społecznych „Państwa członkowskie powinny również przy tym realizować cele dotyczące upraszczania i zmniejszania obciążenia administracyjnego dla instytucji zamawiających i wykonawców”. Wydaje się, że nowe regulacje nie spełniają tego postulatu.
Warto jednak pamiętać, że sektorowe usługi społeczne o wartości poniżej progu unijnego (1.000 0000 euro), nie będą w ogóle podlegały przepisom pzp, co nie wyłącza ewentualnej konieczności stosowania ogólnych zasad traktatowych dotyczących obowiązku niedyskryminacji i równego traktowania (w przypadku ustalenia, że mogą mieć charakter transgraniczny).
Zaletą nowej regulacji jest wyraźne przesądzenie, że zamówienia na usługi społeczne – bez względu na ich wartość – podlegać będą kontroli KIO i sądów okręgowych, a co za tym idzie, wykonawcom będą przysługiwać środki ochrony prawnej przewidziane w Dziale IX Nowego PZP.
