Jeżeli dane dzieło spełnia określone przesłanki to podlega ochronie jako utwór. Zwykle jednak utwory nie składają się wyłącznie z samych elementów twórczych i zawierają jednocześnie elementy nietwórcze. Czy zatem takie elementy nie twórcze podlegają ochronie prawnoautorskiej? Czy takie elementy mogą być swobodnie kopiowane przez inne osoby?
W udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania warto przeanalizować definicję utworu i jej elementy. Bowiem kwestią wyjściową jest ustalenie czy dane działo stanowi utwór. Zgodnie z prawem autorskim[1] przedmiotem prawa autorskiego (utworem) jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Zatem, każde dzieło, które spełnia następujące przesłanki może zostać uznane za utwór i korzystać z ochrony prawnoautorskiej:
- rezultat działalności człowieka – zatem wszelkie prace stworzone przez programy komputerowe bez udziału człowieka nie będą mogły być uznane za utwory;
- charakter twórczy (inaczej stanowiący oryginalny przejaw działalności autora;
- cecha indywidualności – danym dziele musi być odciśnięte piętno autora, utwór musi posiadać cechy właściwe jednostce, właśnie autorowi);
- ustalenie w jakiejkolwiek postaci – jest to istotne kryterium bowiem ochronie podlegają wyłącznie utwory, które zostały ustalone w jakiejkolwiek postaci. Ważne, żeby nie mylić przesłanki „ustalenia” z „utrwaleniem”, gdyż ochronie podlega już wygłoszony wiesz czy zaśpiewana piosenka, które jednocześnie nie muszą zostać utrwalane w formie tekstu czy nagrania. Przez ustalenie należy rozumieć uzewnętrznienie utworu.
O wskazanych powyżej przesłankach można opowiedzieć znaczenie więcej, jednak na potrzeby niniejszego artykułu tylko sygnalizuję pewne kwestie z nimi związane, gdyż nie jest to przedmiot artykułu. Odnosząc się jeszcze do definicji utworu warto podkreślić, że ochronie podlegają również nieukończone utwory, a okoliczności czy dane dzieło posiada wartość artystyczną, czy też okoliczności dotyczące twórcy takie jak, np. wykształcenie, zamiar stworzenia lub nie utworu, rozmiar, postać i jakość dzieła czy ilość czasu poświęcona na tworzenie dzieła, nie mają znaczenia dla oceny czy dane dzieło spełnia przesłanki dla uznania go za utwór. Co istotne, ochronie nie podlegają pomysły czy idee. Zatem sama koncepcja biznesowa jako idea nie podlega ochronie prawnoautorskiej, ale już opis czy grafika opisująca taką koncepcję takiej ochronie może podlegać.
Przechodząc do odpowiedzi na pytanie czy ochronie prawnej może podlegać fragment dzieła, np. element grafiki czy zdanie pochodzące z publikacji, należy zwrócić uwagę, że zazwyczaj utwory zawierają elementy twórcze, jak i nie twórcze. Dane dzieło może w sobie zawierać elementy, które są wynikiem odtwórczej czy technicznej pracy, czyli efekty są z góry przewidziane czy powtarzalne. Ta okoliczność nie świadczy oczywiście o tym, że działo w całości nie może podlegać ochronie prawnej, ale przyjmuje się, że takie elementy samodzielnie takiej ochronie już nie podlegają (pomimo, że dzieło, z którego dany element/fragment został zaczerpnięty ochroną prawnoautorskiej jest objęte). Potwierdza to orzecznictwo, zgodnie z którym kompilacja wykorzystująca dane powszechnie dostępne, a w szczególności podręczny licznik kalorii i podręczny licznik cholesterolu może zostać uznany za utwór.[2]
W konsekwencji dla przyjęcia, że fragment danego działa (utworu) podlega ochronie prawnoautorskiej należy wykazać, że ten konkretny fragment jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Dlatego też przyjmuje, że banalne zwroty nie podlegają ochronie na gruncie prawa autorskiego, np. „serce jak dzwon”[3] czy „Ja uwielbiam ją, ona tu jest i tańczy dla mnie”.[4]
Skutkiem przyjęcia, że nietwórcze elementy dzieła nie podlegają ochronie prawnoautorskiej będzie co do zasady brak możliwości kierowania roszczeń wobec podmiotu, który takie elementy skopiował z naszego dzieła.
[1] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tj. Dz.U. z 2019 r. poz. 1231; dalej jako: „Prawo autorskie”).
[2] Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 25.01.2006 r., I CK 281/05, Legalis.
[3] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.03.2002 r., V CKN 750/00, Legalis.
[4] W. Michalak, Komentarz do art. 1 pr.aut, [w:] Michalak (red.), Paw autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2019, Nb 6.
