Wielu fotografów zamieszcza na swoich stronach internetowych lub fanpage’ach w mediach społecznościowych fotografie ulic, budynków czy innych obiektów architektonicznych. Często na takich fotografiach widoczne są znaki towarowe, loga, graffiti czy plakaty. Czy działanie takie jest zgodne z prawem? Czy fotograf powinien uzyskać zgodę na rozpowszechnienie takich fotografii?

Odpowiedź na powyższe pytanie nie jest jednoznaczna i powinna być rozpatrywana co najmniej na dwóch płaszczyznach, a mianowicie na gruncie prawa autorskiego i regulacji dotyczących znaków towarowych.

Przestrzeń publiczna a prawo autorskie

Warto zwrócić uwagę, że część budynków, w tym ich wizerunek, będzie spełniać przesłanki dla uznania budynku za utwór w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych („Prawo autorskie”). Zgodnie bowiem z ww. przepisem utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Za utwór mogą być uznane zatem obiekty architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, które spełniają powyższe przesłanki. Jako ciekawostkę można przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, zgodnie z którym plan zagospodarowania Placu św. Marii Magdaleny w Krakowie został uznany za utwór, pomimo że projekt zagospodarowania powstał w ramach konkursu, który narzucał dość szczegółowe wytyczne. Sąd Apelacyjny stwierdził, że: „Mimo ograniczeń wynikających z założeń konkursowych projektantom pozostawał znaczny obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu składników projektu; powodowie dokonali niewątpliwie indywidualnych wyborów przy kształtowaniu formy projektu zagospodarowania placu; dotyczy to w szczególności sposobu zaznaczenia narysu kościoła i granic cmentarza, kolorystyki nawierzchni i doboru materiałów, z których została wykonana, formy fontanny i sposobu oświetlenia placu”.[1]

W konsekwencji, jeżeli dany obiekt zostanie uznany za utwór, naturalnym następstwem – zwykle – będzie konieczność pozyskania zgody na zwielokrotnienie i rozpowszechnianie wizerunku takich budynków czy innych obiektów znajdujących się na fotografii (jeżeli te inne obiekty spełniają przesłanki dla uznania ich za utwory). W praktyce pozyskanie takiej zgody od podmiotu uprawnionego, czyli twórcy bądź podmiotu, na który twórca przeniósł przysługujące mu majątkowe prawa autorskie, może się okazać co najmniej utrudnione. Z kolei ustalenie czy majątkowe prawa autorskie wygasły – co będzie miało miejsce w przypadku wiekowych budowli – może się okazać czasochłonne.

Odpowiedzią na te problemy – a w zasadzie na ich część – jest tzw. „wolność panoramy” czy „prawo panoramy”. Prawo panoramy zostało uregulowane w art. 33 pkt 1) Prawa autorskiego i stanowi, że wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. Zatem z treści tego przepisu wynika jedna z form tzw. dozwolonego użytku, czyli możliwość rozpowszechniania – np. na fotografiach – placów, ulic, dróg czy ogrodów, niezależnie od tego czy wejście do nich jest odpłatne czy nie.

Co istotne i o czym warto pamiętać, prawo panoramy:

• nie ma jednak zastosowania do miejsc publicznych dostępnych wewnątrz budynków, np. hole, dzieła wystawione w halach dworcowych, na poczcie, w banku czy instytucji ubezpieczeniowej[2].;
• dotyczy utworów jedynie w „wersji podstawowej” (w doktrynie jako przykład wymienia się iluminację świetlną, która może być objęta osobnym prawem autorskim), a fotografowany utwór nie może być wystawiany samodzielnie (istotne jest, aby był on elementem krajobrazu)[3];
• co do zasady nie odnosi się do osobistych praw autorskich przysługujących twórcy utworu – zatem zdjęcie należałoby opatrzyć imieniem i nazwiskiem twórcy utworu (fotografowanego obiektu). W doktrynie pojawiają się jednak głosy opowiadające się za dopuszczalnością pominięcia imienia i nazwiska autora obiektu architektonicznego[4].

Przestrzeń publiczna a znaki towarowe

Większość obiektów stanowiących hotele, fabryki czy też centra handlowe opatrzona jest znakami towarowymi (np. logami). Warto pamiętać, że omawiane powyżej prawo panoramy nie pozwala na wykorzystywanie znaków towarowych tylko dlatego, że zostały wystawione w miejscu publicznym. Wprawdzie dopuszcza się użycie cudzego znaku towarowego w celu reklamowym i informacyjnym, jeżeli nie prowadzi ono do mylącego wrażenia o istnieniu gospodarczych powiązań pomiędzy uprawnionym ze znaku a podmiotem używającym go w tym celu. Jednakże powyższa kwestia jest dużo bardziej złożona i w pierwszej kolejności należałoby zbadać czy dane oznaczenie (np. logo) zostało wykorzystane w charakterze znaku towarowego, a następnie należy ocenić kontekst i formę użycia takiego znaku towarowego. Na potrzeby artykułu można zatem przyjąć małe uproszczenie, że rozpowszechnienie fotografii zawierającej znak towarowy jedynie w celu informacyjnym powinno być co do zasady dopuszczalne. Na koniec należy zasygnalizować, że niezależnie od ochrony logo jako znaku towarowego, takie logo czy inny znak towarowy może podlegać równoległej ochronie na podstawie Prawa autorskiego. W konsekwencji wykorzystanie takiego znaku towarowego, który spełnia przesłanki dla uznania go za utwór, może wiązać się z 1) roszczeniami związanymi z naruszeniem prawa ochronnego do znaku towarowego oraz 2) roszczeniami z tytułu naruszenia majątkowych czy osobistych praw autorskich.

Przestrzeń publiczna a wizerunek osób

Dodatkowym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest to czy na fotografii znajduje się wizerunek osoby czy grupy osób. Zgodnie bowiem z Prawem autorskim, co do zasady rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zezwolenia takiego nie wymaga jednak rozpowszechnianie wizerunku: 1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych; 2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Co więcej, w braku wyraźnego zastrzeżenia – np. w umowie – zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba fotografowana otrzyma umówioną zapłatę za pozowanie. Należy jednak pamiętać, że w pozostałych przypadkach rozpowszechnianie fotografii z utrwalonym na niej wizerunkiem osoby będzie wymagało zgody tej osoby.

[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 czerwca 2003 r., I ACa 510/03.

[2] E. Traple, Komentarz do art. 33 pr.aut., [w:] J. Barta (red.), R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011.

[3] S. Stanisławska-Kloc, Komentarz do art. 33 pr.aut., [w:] D. Flisak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2015.

[4] „Należy dopuścić zwyczajowe pominięcie nazwisk autorów wszystkich utworów architektonicznych – budynków prezentowanych na zdjęciu przedstawiającym fragment panoramy miasta” – S. Stanisławska-Kloc, Komentarz do art. 33 pr.aut., [w:] D. Flisak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2015.