Rozwiązania techniczne, które mogą podlegać ochronie patentowej należą do różnych kategorii. Wśród nich najczęściej rozróżnia się wynalazki stanowiące: a) produkty (np. substancje, maszyny), b) sposoby (technologie) i c) zastosowania (nowe zastosowania substancji stanowiących część stanu techniki)[1]. Wszystkie wymienione wynalazki muszą spełniać te same generalne kryteria zdolności patentowej, tzn. powinny być nowe, posiadać tzw. poziom wynalazczy i nadawać się do przemysłowego stosowania (zob. art. 24 p.w.p.[2]). W stosunku zaś do wspomnianych patentów na sposoby, które dotyczą metod wytwarzania produktów, przewidziano specyficzny zakres ochrony prawnej, polegający na „rozciągnięciu” jej z mocy ustawy również na produkty wytwarzane opatentowanym sposobem.
Zgodnie z art. 64 ust. 1 p.w.p. patent na wynalazek dotyczący sposobu wytwarzania obejmuje także wytwory uzyskane bezpośrednio tym sposobem. Patent na sposób chroni wynalazek będący określoną metodą postępowania, przedstawianą w zastrzeżeniach patentowych jako „zespół czynności, operacji jednostkowych bądź procesów technologicznych – rozumianych jako oddziaływanie na materię bądź na sygnały (zmianę stanu lub postaci), uporządkowanych według ustalonej z góry kolejności, jak również środki techniczne do ich realizacji, np. materiały, surowce, aparatura, narzędzia oraz warunki, w których te czynności się przeprowadza (np. temperatura, czas trwania, ciśnienie itp.) i stosowane surowce”[3]. Wspomniany wyżej mechanizm tzw. „pośredniej” ochrony produktów dotyczy oczywiście jedynie tych wynalazków, które prowadzą do wytworzenia produktu, jednak sama kategoria wynalazków stanowiących sposób postępowania ma szerszy charakter. W szczególności ochronie patentowej mogą podlegać również np. sposoby konserwacji lub przechowywania produktów.
Kiedy mówimy o prawie z patentu mamy przez to na myśli uprawnienie scharakteryzowane przez jego aspekt pozytywny i negatywny. Pierwszy z nich polega na przyznaniu uprawnionemu z patentu wyłącznego prawa do korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (zob. art. 63 ust. 1 p.w.p.). Aspekt negatywny przejawia się natomiast w roszczeniach zakazowych, które uprawniony z patentu może kierować wobec osób trzecich korzystających z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy bez jego zgody. Konsekwencją rozszerzenia zakresu prawa z patentu na produkty wytworzone bezpośrednio chronionym sposobem jest sytuacja, w której uprawniony z patentu na sposób wytwarzania może realizować w odniesieniu do tych produktów wszystkie roszczenia zakazowe, przysługujące mu na podstawie art. 66 ust. 1 p.w.p. (np. zakazać wprowadzania do obrotu produktu wytworzonego bezpośrednio opatentowanym sposobem) także gdy dany produkt ten nie był przedmiotem zgłoszenia patentowego[4].
Dla wyjaśnienia zakresu ww. pośredniej ochrony patentowej produktów kluczowe znaczenie mają pojęcia „produktu/wytworu” oraz „bezpośredniości” w rozumieniu art. 64 ust. 1 p.w.p.
Ustawa p.w.p. zamiennie posługuje się pojęciami „produktu” i „wytwory”, zasadniczo więc należałoby im przydać to samo znaczenie. W doktrynie za dominujące należałoby przy tym uznać rozumienie wytworu, o którym mowa w art. 64 p.w.p., jako przedmiotu materialnego. Zdaje się jednak, że ochroną wynikającą z tego przepisu mogą być objęte również wytwory stanowiące przedmioty niematerialne. W tym kontekście przywołuje się orzeczenie niemieckiego Sądu Najwyższego z dnia 21.08.2012 r.[5], w którym uznano, że sekwencja danych (obraz wideo) zakodowana i utrwalona według opatentowanego sposobu może być uznana za produkt wytworzony bezpośrednio takim sposobem. Konsekwencją takiego założenia było objęcie w tym przypadku ochroną patentową również nośników, na których ww. dane zostały utrwalone.
Odnosząc się zaś do drugiego zagadnienia tzn. rozstrzygnięcia, czy dany wytwór został uzyskany „bezpośrednio” opatentowanym sposobem – wątpliwości nie budzi sytuacja, gdy dany wytwór został otrzymany w całości wskutek zastosowania opatentowanego sposobu i nie musiał podlegać jakimkolwiek dalszym procesom w celu otrzymania gotowego produktu. Zasadnicze znaczenie ma więc pytanie, czy pośrednia ochrona produktów znajdzie zastosowanie również w sytuacji, gdy opatentowany sposób stanowi jeden z kilku procesów wymaganych dla nadania produktowi jego ostatecznej postaci. W piśmiennictwie wyróżnia się zasadniczo dwa ujęcia tego problemu. Według pierwszego z nich, rozszerzenie ochrony patentowej dotyczy jedynie wytworów stanowiących produkt finalny opatentowanego sposobu. Takie podejście ograniczałoby jednak zasadniczo ochronę wytworów otrzymanych chronionym sposobem, w przypadku gdyby w ostatniej fazie zastosowano dodatkową obróbkę, chociażby polegającą na technologiach nienowatorskich, niechronionych patentem. Z tego względu dominuje ujęcie bardziej liberalne, zgodnie z którym dany produkt należy uznać za otrzymany bezpośrednio chronionym sposobem, gdy zawdzięcza on swe zasadnicze cechy zastosowaniu tego chronionego sposobu[6].
Na koniec warto zwrócić uwagę, że choć zgodnie z omówioną regulacją zakres patentu na sposób obejmuje również wytwory otrzymane bezpośrednio tym sposobem, to udowodnienie przez uprawnionego, że konkretne produkty wprowadzane na rynek zostały wytworzone z naruszeniem jego patentu na określoną technologię może nastręczać istotnych trudności. W szczególności przez wzgląd na okoliczność, że technologie produkcji należą do tajemnic najściślej strzeżonych przez przedsiębiorców. W związku z tym, aby wyjść naprzeciw uprawnionym z patentu na sposób w egzekwowaniu przysługujących im praw ustawodawca przewidział ułatwienia w postaci domniemań określonych w art. 64 ust. 2 p.w.p. Zgodnie z ww. przepisem w stosunku do nowych wytworów albo gdy uprawniony wykaże, że nie mógł ustalić, mimo podjęcia należytych wysiłków, rzeczywiście zastosowanego przez inną osobę sposobu wytwarzania wytworu, domniemywa się, że wytwór, który może być uzyskany opatentowanym sposobem, został tym sposobem wytworzony. Mamy w tym przypadku do czynienia z odwróceniem ogólnej reguły ciężaru dowodu (art. 6 k.c.[7]), tzn. że to nie uprawniony z patentu powinien wykazać, że działanie osoby trzeciej narusza jego prawa, lecz rzekomy naruszyciel ma udowodnić, że jego produkty nie zostały uzyskane opatentowanym sposobem (i w ten sposób wzruszyć ww. domniemanie). Przy przeprowadzaniu ww. dowodów ustawodawca wymaga, aby brać pod uwagę uzasadniony interes pozwanego w zakresie ochrony jego tajemnic produkcyjnych i handlowych (art. 64 ust. 3 p.w.p.).
[1] K. Szczepankowska-Kozłowska, 2. Rodzaje patentów [w:] K. Szczepankowska-Kozłowska, E. Nowińska, U. Promińska, Własność przemysłowa i jej ochrona, Warszawa 2014.
[2] Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, tj. Dz.U. 2020 poz. 286, dalej jako: „p.w.p.”.
[3] Prawo własności intelektualnej, red. J. Sieńczyło-Chlabicz, Warszawa 2018, s. 564.
[4] A. Michalak, Pośrednia ochrona patentowa, „Prawo i Państwo”, 2007/9/89-99.
[5] X ZR 33/10, sprawa MPEG-2 Videosignalcodierung, ICC 2013, vol. 44. No. 5, s. 602 [za:] Art. 64, A. Michalak [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, red. A. Michalak, Warszawa 2016.
[6] M. du Vall, P. Kostański, 2.3.4. Rozszerzenie zakresu prawa z patentu na podstawie art. 64 i art. 65 p.w.p. [w:] Prawo patentowe, red. E. Traple, WKP 2017.
[7] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740.
