W dniu 15 stycznia 2021 r. do Sejmu został przekazany rządowy projekt ustawy o zmianie Ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: „ustawa nowelizująca”, „nowelizacja”).
W projekcie ustawy, oficjalnie dotyczącego harmonizacji rozwiązań dotyczących e-licytacji z ruchomości i nieruchomości[1], wprowadzono równocześnie niezwiązane z materią nowelizacyjną rozwiązania ogólne oddziałujące bezpośrednio na istotę i charakter postępowania cywilnego oraz funkcjonowanie sądów w stanie zagrożenia epidemicznego i w stanie epidemii ogłoszonych z powodu COVID-19. Niewątpliwe projektowane zmiany dotyczące postępowania cywilnego w sposób znaczący oddziałują na pozycję stron postępowania, w tym przede wszystkim na realizację prawa do rzetelnego i jawnego rozpoznania ich sprawy. Miałyby one wejść w życie zaledwie po jednym dniu od ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw.
Najistotniejsze zmiany wynikają obecnie z projektowanego art. 9 ustawy nowelizującej, który zmienia niektóre przepisy ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, dotyczące w szczególności postępowań w sprawach prowadzonych zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego (dalej jako: „k.p.c.”).
Rozprawy on-line jako zasada
Zgodnie z projektem, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a także w ciągu roku od dnia odwołania takiego stanu regułą ma być przeprowadzanie rozprawy lub posiedzenia jawnego przy użyciu środków technicznych pozwalających na przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Od przeprowadzenia rozprawy lub posiedzenia jawnego w tej formie odstąpić będzie można jedynie w przypadku, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a odbycie posiedzenia w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących.
Szersze uprawnienia przewodniczącego w kierowaniu spraw na posiedzenie niejawne
Znaczącą zmianą wynikającą z ustawy nowelizującej jest także poszerzenie kompetencji przewodniczącego składu orzekającego do zarządzenia przeprowadzenia posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić rozprawy lub posiedzenia jawnego na odległość.
Dotychczas dla skorzystania z opisanej kompetencji konieczne było spełnienie dodatkowych przesłanek: przewodniczący musiał uznać rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym za konieczne, zaś przeprowadzenie rozprawy bądź posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nim uczestniczących. Co więcej, w przypadku wniesienia sprzeciwu przez którąkolwiek ze stron, przewodniczący miał obowiązek zarządzić przeprowadzenie rozprawy. Nowelizacja te dodatkowe ograniczenia eliminuje.
Ustawa nowelizująca przewiduje także uchylenie przepisu pozwalającego dotychczas stronom, w sprawach, w których apelację wniesiono przed 7 listopada 2019 r., na złożenie wniosku o przeprowadzenie rozprawy celem rozpoznania wniesionej apelacji.
Rozpoznawanie spraw w II instancji przez sąd w składzie jednego sędziego
Projekt nowelizacji zawiera również zmiany dotyczące struktury składów sędziowskich. Zgodnie z obecnym stanem prawnym, sprawa w drugiej instancji jest rozpoznawana przez trzyosobowy skład sędziowski, a prezes sądu, ze względu na szczególne okoliczności, może zarządzić, że członkowie składów, z wyjątkiem przewodniczącego i referenta, mogą brać udział w posiedzeniu za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Projektowane zmiany zmierzają do ustanowienia jako reguły rozpoznawania spraw przez sądy w pierwszej i drugiej instancji w składach jednoosobowych. Jedynie w przypadku szczególnej zawiłości lub precedensowego charakteru sprawy prezes sądu będzie mógł zarządzić o rozpoznawaniu jej w składzie trzyosobowym.
Postępowanie przed NSA i SN
Opisane wyżej reguły dotyczące przeprowadzania posiedzeń niejawnych oraz orzekania przez sądy w składach jednoosobowych mają być wyłączone w ramach postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym i Sądem Najwyższym. Jednakże, sądy te w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a także w ciągu roku od dnia odwołania takiego stanu nie będą związane wnioskami stron o przeprowadzenie rozprawy. Ograniczenie to ma dotyczyć również rozpoznawania przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej w przypadku wystąpienia w danej sprawie istotnego zagadnienia prawnego, bez względu na datę wniesienia skargi kasacyjnej.
Doręczanie pism za pomocą poczty elektronicznej
Projekt nowelizacji wprowadza ponadto szczególnie istotne regulacje dotyczące doręczania pism procesowych profesjonalnym pełnomocnikom. Na podstawie znowelizowanej ustawy w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a także w ciągu roku od dnia odwołania takiego stanu w sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c. pierwsze pismo procesowe wnoszone przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego albo Prokuratorię Generalną RP powinno zawierać adres służbowej poczty elektronicznej i numer telefonu.
Wymienione dane służyć mają do doręczania profesjonalnym pełnomocnikom przez sąd cyfrowych odwzorowań pism procesowych, zawiadomień, wezwań i orzeczeń w przypadku, gdy nie będzie to możliwe przy użyciu systemu teleinformatycznego.
Nowelizacja wprowadza w zakresie doręczeń domniemanie, zgodnie z którym cyfrowe odwzorowania pism i orzeczeń uznawać będzie się za doręczone w następnym dniu roboczym od chwili wprowadzenia ich przez sąd do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby adresat mógł zapoznać się z jego treścią. Doręczenie na wskazany adres służbowej poczty elektronicznej ma wywoływać skutki procesowe określone w k.p.c. właściwe dla doręczenia odpisu pisma procesowego, zawiadomienia, wezwania lub odpisu orzeczenia.
Przepisy intertemporalne i vacatio legis
Zgodnie z projektowanym art. 11 ustawy nowelizującej, opisane wyżej zmiany w funkcjonowaniu sądów będą miały zastosowanie również do postępowań rozpoznawanych zgodnie z k.p.c. wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy – zmiany obejmą tym samym prawdopodobnie znaczną część trwających obecnie postępowań.
Co więcej, sprawy prowadzone dotychczas przez składy inne niż jednego sędziego po wejściu w życie projektu mają być rozpoznawane w przyszłości przez sędziego, który dotychczas pełnił funkcję referenta w składzie wieloosobowym.
Należy podkreślić, że w przypadku uchwalenia ustawy o projektowanej treści, opisane wyżej przepisy dotyczące postępowań sądowych, jak również art. 11 projektu nowelizacji, zawierający regulację intertemporalną, wejdą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia nowelizacji w Dzienniku Ustaw. Mimo tak głębokich zmian projektodawca nie zdecydował na wprowadzenie dłuższego okresu vacatio legis, umożliwiającego wszystkim zainteresowanym zapoznanie się z nowymi przepisami i przygotowanie do wprowadzonych zmian.
[1] http://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=899
