Zgodnie z art. 296 § 1 k.k., kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, tj. szkodę, której wartość przekracza 200 000 złotych w czasie popełnienia czynu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Za szkodę majątkową uznaje się nie tylko faktycznie poniesioną stratę, ale także utracone korzyści.
Surowsza kara grozi sprawcy, który działa w zamiarze osiągnięcia korzyści majątkowej, przy czym korzyścią majątkową jest nie tylko korzyść własna, ale także korzyść przeznaczona dla osoby trzeciej. Wtedy sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 296 § 2 k.k.). Natomiast, jeżeli sprawca wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, tj. o wartości powyżej 1 000 000 złotych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat (art. 296 § 3 k.k.).
Kodeks penalizuje również nieumyślne wyrządzenie szkody, które zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 296 § 4 k.k.). Co więcej, ustawodawca przewidział odpowiedzialność karną także za tzw. niegospodarność bezszkodową. Sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, jeżeli przez nadużycie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej (art. 296 § 1a k.k.).
Kto odpowiada za przestępstwo niegospodarności?
Sprawcą przestępstwa niegospodarności (tzw. nadużycia zaufania w obrocie gospodarczym) jest osoba, która „zajmuje się” sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innego podmiotu.
W praktyce mogą pojawić się wątpliwości, czy daną osobę można zaliczyć do kręgu podmiotów podlegających odpowiedzialności karnej na podstawie ww. przepisów. W orzecznictwie podkreśla się, że zachowanie sprawcy nadużywającego posiadanych uprawnień lub niedopełniającego ciążących na nim obowiązków musi charakteryzować się odpowiednią dozą samodzielności, wynikającą z zakresu posiadanych przez niego uprawnień i obowiązków. Konieczne jest dysponowanie przez sprawcę określoną sferą kompetencji władczych. Nie jest wystarczające dokonywanie czynności stricte wykonawczych lub wykonywanie obowiązków jedynie w zakresie dbałości o to, aby stan mienia nie uległ pogorszeniu. Za osobę zajmującą się cudzymi sprawami majątkowymi można bowiem uznać tylko tego, kogo obowiązki i uprawnienia obejmują łącznie nie tylko dbałość o uchronienie powierzonego mienia przed uszczerbkiem, ale także jego wykorzystanie w procesie gospodarowania, w taki sposób, aby zostało powiększone lub wzrosła jego wartość. Sama możliwość wpływania na decyzje podejmowane w spółce poprzez dostarczenie rady czy informacji, nie może być uznana za „zajmowanie się” sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 296 k.k.
Nie tylko członkowie zarządu
Powyższe nie oznacza, że w przypadku spółek, w których funkcjonuje zarząd, ryzyko poniesienia odpowiedzialności karnej dotyczy tylko jego członków. Ocena, czy dana osoba „zajmuje się” sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą wymaga ustalenia struktury organizacyjnej oraz procedur podejmowania decyzji w ramach tego podmiotu. Dyrektorzy i wicedyrektorzy poszczególnych działów (departamentów) funkcjonujących w spółce, którzy posiadają określoną swobodę decyzyjną, mogą odpowiadać za przestępstwo niegospodarności popełnione na szkodę tejże spółki. Odpowiedzialność mogą ponieść również prokurenci, nawet w przypadku prokury niesamoistnej.
Członkowie rady nadzorczej
Co do zasady, członkowie rady nadzorczej spółki kapitałowej nie są zobowiązanymi do zajmowania się sprawami majątkowymi osoby prawnej, a więc nie mogą być sprawcami przestępstwa z art. 296 k.k. Wskazać jednak należy, że członkowie rady nadzorczej mogą na mocy umowy spółki lub statutu uzyskać kompetencje zarządcze (art. 220 i 384 k.s.h.) i tym samym odpowiadać za wyrządzenie lub narażenie spółki na szkodę majątkową. Ponadto, nawet jeżeli rada nadzorcza nie posiada kompetencji zarządczych, jej członek może ponieść odpowiedzialność na podstawie art. 296 k.k., jeżeli w postępowaniu karnym ustalone zostanie, że współdziałał on w realizacji przestępstwa z osobą posiadającą takie kompetencje (najczęściej członkiem zarządu).
Stan prawny na dzień 4 stycznia 2021 r.
