Pierwszego stycznia każdego roku do domeny publicznej trafiają kolejne utwory. Z tego powodu,
w niektórych krajach, właśnie tego dnia obchodzony jest dzień domeny publicznej. To święto, choć nieoficjalne, jest bardzo dobrą okazją do popularyzowania wiedzy na temat prawa autorskiego. Co więcej, nie tylko tego dnia, ale przez cały styczeń, organizowane są liczne wydarzenia, które poświęcone są właśnie tej tematyce.

Czas trwania autorskich praw majątkowych

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (pr. aut.), co do zasady, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od następujących zdarzeń:

• śmierci twórcy, lub w przypadku utworów współautorskich, od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,
• daty pierwszego rozpowszechnienia – w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany
• daty rozpowszechnienia utworu – w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia,
• śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych przez ustawodawcę osób – w odniesieniu do utworu audiowizualnego oraz w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny
  i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego[1].

Ważne jest jednak, aby pamiętać, że w każdym z wyżej wymienionych przypadków, bieg 70-letniego terminu rozpoczyna się z początkiem roku następującego po roku, w którym miało miejsce dane zdarzenie[2]. W związku z tym, łatwo policzyć, że z początkiem 2021 roku domena publiczna powiększyła się o zbiór utworów, których twórcy zmarli w roku 1950.

Domena publiczna – co to jest?

Pojęcie domeny publicznej nie zostało zdefiniowane w polskim prawie, natomiast przyjmuje się, że jest ona zbiorem wspólnych dóbr kultury. Wskazuje się, że jest to zbiór utworów, do których autorskie prawa majątkowe wygasły. Do domeny publicznej należą również m.in. utwory powstałe przed wprowadzeniem regulacji prawnej dotyczącej praw autorskich.

Skutki wejścia utworu do domeny publicznej

Dlaczego wejście utworu do domeny publicznej jest tak istotne z punku widzenia wszystkich osób będących odbiorcami dóbr kultury, że stało się dla niektórych okazją do świętowania? Otóż, m.in. dlatego, że od tego momentu, na korzystanie z utworu nie jest już potrzebna zgoda. Jej uzyskanie zazwyczaj wiązałoby się z koniecznością zapłaty stosownego wynagrodzenia.

Zatem, korzystanie z utworów znajdujących się w domenie publicznej, niezależnie od tego, czy komercyjne czy niekomercyjne, jest bezpłatne.

Uwaga na autorskie prawa osobiste

Nie oznacza to jednak, że z utworów znajdujących się w domenie publicznej można korzystać bez żadnych ograniczeń. Należy bowiem pamiętać, że choć do tych utworów wygasły autorskie prawa majątkowe, to autorskie prawa osobiste, które chronią więź twórcy z utworem, są nieograniczone
w czasie. Po śmierci twórcy z powództwo o naruszenie tych praw wytoczyć może jego małżonek,
a w dalszej kolejności zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa[3].

Przykładowy katalog autorskich praw osobistych wymieniony został w treści art. 16 pr. aut. Aby nie narazić się więc na zarzut ich naruszenia, trzeba wziąć pod uwagę m.in to, że korzystając z utworu należącego do domeny publicznej należy wskazać twórcę utworu,  nie wprowadzać do utworu zmian naruszających jego integralność oraz, by nie wprowadzać odbiorcy utworu w błąd co do „kształtu dzieła wykorzystywanego lub wyrażanych w nim wartości i poglądów”[4].

Podsumowanie

Domena publiczna stanowi doskonałe źródło zasobów kultury, z którego warto korzystać, również
w celach zarobkowych. Należy to jednak robić w umiejętny sposób, tak aby zagwarantować poszanowanie osobistych praw autorskich twórcy, co nie wydaje się być wygórowaną „ceną”, biorąc pod uwagę chociażby brak konieczności uiszczania wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

[1] Art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

[2] Art. 39 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

[3] Art. 78 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

[4] R. Markiewicz, Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu w: Ilustrowane prawo autorskie, Warszawa 2018, LEX/el.