Regułą jest, że konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny oraz – z pewnymi wyjątkami – bez ponoszenia kosztów. Ustawodawca przewiduje jednak typy umów, w odniesieniu do których prawo konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa zostaje wyłączone. Jednocześnie, w niektórych przypadkach wyłączenie tego prawa zależy, między innymi, od poinformowania konsumenta o utracie prawa do odstąpienia od umowy oraz jego wyraźnej zgody.
Wymóg poinformowania oraz wyraźnej zgody konsumenta
Zgodnie z u.p.k.[1], prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje konsumentowi, między innymi, w odniesieniu do umów:
- o świadczenie usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy (art. 38 pkt 1 u.p.k.);
- o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy (art. 38 pkt 13 u.p.k.).
Zakres pierwszego z ww. przypadków jest bardzo szeroki. W ślad za art. 2 pkt 6 dyrektywy 2011/83[2] można uznać, że chodzi tutaj o każdą umowę inną niż umowa sprzedaży, na mocy której przedsiębiorca świadczy lub zobowiązuje się do świadczenia usługi, w tym usługi cyfrowej, na rzecz konsumenta. W praktyce może to dotyczyć szeregu usług nieujętych w innych przepisach regulujących prawo konsumenta do odstąpienia od umowy, od usług kosmetycznych, gastronomicznych czy remontowych, aż do usług hostingu internetowego. W omawianym przypadku, skuteczne wyłączenie prawa do odstąpienia zależy spełnienia trzech przesłanek. Po pierwsze, poinformowania konsumenta przed rozpoczęciem świadczenia usługi o utracie prawa do odstąpienia w przypadku pełnego wykonania usługi, po drugie, wyraźnej zgody konsumenta na pełne wykonanie tej usługi, po trzecie wreszcie, pełnego wykonania tej usługi.
Zakres drugiego z ww. przypadków jest znacznie węższy, ponieważ dotyczy on jedynie umów o dostarczanie treści cyfrowych niezapisanych na nośniku materialnym. Tytułem przykładu, dotyczy on dostarczenia filmu w ramach VOD (ang. video on demand), nie dotycząc jednocześnie dostarczenia tego samego filmu na płycie DVD. W omawianym przypadku, skuteczne wyłączenie prawa do odstąpienia zależy spełnienia trzech przesłanek. Po pierwsze, poinformowania konsumenta przed rozpoczęciem dostarczania treści cyfrowych o utracie prawa do odstąpienia od umowy w przypadku rozpoczęcia dostarczania tych treści, po drugie, wyraźnej zgody konsumenta na rozpoczęcie dostarczania tych treści, po trzecie wreszcie, rozpoczęcia dostarczania tych treści.
Uzupełniająco należy jeszcze wyjaśnić, że problem wyłączenia prawa konsumenta do odstąpienia od umowy w powyższych przypadkach dotyczy tylko sytuacji, gdy umowa zostaje zawarta wcześniej niż 14 dni przed dniem wykonania w pełni usługi (art. 38 pkt 1 u.k.p.) albo rozpoczęcia dostarczania treści cyfrowych (art. 38 pkt 13 u.p.k.). W przeciwnym razie wykonanie w pełni usługi albo rozpoczęcie dostarczania treści cyfrowych nastąpi już po upływie 14-dniowego terminu na odstąpienie od umowy.
Kiedy mamy do czynienia z wyraźną zgodą konsumenta?
Pewne wątpliwości natury praktycznej może budzić sformułowany w art. 38 pkt 1 i 13 wymóg wyraźnej zgody konsumenta. W tym kontekście kluczowa jest odpowiedź na pytanie, czy wystarczające jest zawarcie stosownych postanowień we wzorcu umownym, np. regulaminie, którym posługuje się przedsiębiorca?
Wydaje się, że na postawione powyżej pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Użyte w u.p.k. sformułowanie „za wyraźną zgodą konsumenta” oznacza bowiem, że konsument powinien udzielić tej zgody w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości. Konsekwentnie, w omawianych przypadkach prawo konsumenta do odstąpienia od umowy zostanie skutecznie wyłączone tylko wówczas, gdy konsument będąc poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia usługi albo dostarczania treści cyfrowych o utracie prawa do odstąpienia od umowy, oświadczy przedsiębiorcy, że wyraża zgodę na spełnienie w pełni świadczenia (w przypadku umów o świadczenie usług) albo na rozpoczęcie dostarczania treści cyfrowych (w przypadku umów o dostarczanie treści cyfrowych). W praktyce, wymóg ten może zostać spełniony, przykładowo, poprzez zaznaczenie przez konsumenta pola wyboru umieszczonego w formularzu internetowym, zawierającego stosowne oświadczenie[3].
[1] Ustawa o prawach konsumenta z dnia 30 maja 2014 r. (tj. z dnia 28 stycznia 2020 r., Dz.U. z 2020 r. poz. 287 ze zm.).
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U.UE.L.2011.304.64 z dnia 2011.11.22).
[3] T. Czech, Komentarz do art. 38 u.p.k. (w:) T. Czech, Prawa konsumenta. Komentarz, wyd. II, 2020.
