Wprowadzenie
W dniu 16 kwietnia 2020 r. opublikowana została Rekomendacja R, dotycząca zasad klasyfikacji ekspozycji kredytowych, szacowania i ujmowania oczekiwanych strat kredytowych oraz zarządzania ryzykiem kredytowym (dalej „Rekomendacja”). W komunikacie dotyczącym przyjęcia Rekomendacji KNF wskazuje, że znowelizowana Rekomendacja R stanowi zbiór dobrych praktyk dotyczących klasyfikacji ekspozycji kredytowych, szacowania i ujmowania oczekiwanych strat kredytowych, zgodnie z przyjętą i obowiązującą w bankach polityką rachunkowości oraz zarządzania ryzykiem kredytowym. Potrzeba opublikowania znowelizowanej Rekomendacji wynikała z wejścia w życie w 2018 r. Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej nr 9 – Instrumenty Finansowe (dalej: „Rozporządzenie MSSF 9”), który wniósł zmiany w obszarze zarządzania bankami. Treść Rekomendacji uwzględnia także zdobyte od 2018 r. doświadczenia związane ze stosowaniem MSSF 9. Rekomendacja skierowana jest do banków krajowych oraz odpowiednich oddziałów banków zagranicznych w rozumieniu ustawy Prawo bankowe. KNF oczekuje, że Rekomendacja zostanie wdrożona w bankach do 1 stycznia 2022 r.
Zasady ładu wewnętrznego
Zgodnie z Rekomendacją w ramach systemu zarządzania ryzykiem w banku musi funkcjonować wyodrębniony system zarządzania ryzykiem kredytowym wynikającym z jego działalności, określający zasady zarządzania tymże ryzykiem. Zadaniem zarządu jest opracowanie i wdrożenie zasad zarządzania ryzykiem w tym w szczególności w zakresie procesów służących identyfikacji, szacowaniu, ocenie, monitorowaniu, raportowaniu i ograniczaniu ryzyka kredytowego zgodnie z ustaloną gotowością do podejmowania ryzyka w sposób odzwierciedlający założenia niniejszej Rekomendacji. Postanowienia Rekomendacji powinny również znaleźć odzwierciedlenie w polityce rachunkowości banku oraz w wewnętrznych regulacjach dotyczących zarządzania ryzykiem kredytowym. Zarząd ma również obowiązek opracowania i wdrożenia regulacji wewnętrznych określających rolę, odpowiedzialność i podległość poszczególnych jednostek organizacyjnych w banku w zakresie obejmującym prawidłowość stosowania zasad zarządzania ryzykiem kredytowym.
Rekomendacja nakłada na Zarząd obowiązek weryfikacji i aktualizacji zasad zarządzania ryzykiem kredytowym co najmniej raz do roku. W przypadku zmian w MSR/MSSF (lub ich interpretacji przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości), zarząd powinien dokonać oceny wpływu niniejszych zmian na działalność banku oraz – w razie potrzeby – zaktualizować i dostosować wewnętrzne regulacje w tym obszarze.
Rekomendacja wskazuje, że na zarządzie ciąży obowiązek opracowania i wdrożenia w ramach w banku procesów służących ustalaniu odpisów na oczekiwane straty finansowe, a także skutecznego systemu kontroli wewnętrznej do weryfikacji wyników tychże procesów. Analiza poziomu ryzyka kredytowego oraz szacowanej kwoty odpisów na oczekiwane straty finansowe powinna być weryfikowana i aktualizowana co najmniej raz na kwartał. W cyklu kwartalnym zarząd powinien również składać radzie nadzorczej raporty z wyników realizacji procesów oceny i pomiaru ryzyka finansowego, w tym w zakresie wysokości utworzonych odpisów na oczekiwane straty kredytowe, wpływu tych odpisów na wynik finansowy banku i współczynniki kapitałowe oraz informacji o stopniu pokrycia ekspozycji kredytowych tymi odpisami. Na zarządzie ciąży również obowiązek opracowania, wdrożenia i aktualizowania procedur informowania o procesie oceny i pomiaru ryzyka kredytowego wszystkich zaangażowanych w jego realizację.
Zgodnie z Rekomendacją zarząd w ramach strategii działalności banku powinien określić model lub modele biznesowe, odzwierciedlając przy tym sposób, w jaki bank zarządza aktywami finansowymi. Przegląd przyjętego modelu powinien odbywać się co najmniej raz w roku. Przy ocenie modelu biznesowego w zakresie zarządzania aktywami finansowymi należy uwzględnić wszystkie dowody dostępne na dzień oceny. Model biznesowy powinien być ponadto odzwierciedlony w klasyfikacji instrumentów finansowych prowadzonej przez bank. Zmiana przyjętego modelu powinna występować sporadycznie i tylko w uzasadnionych przypadkach, zgodnie z MSSF 9 i Wytycznymi EBA.
KNF poprzez Rekomendację nakłada na zarząd obowiązek opracowania, a na radę nadzorczą zatwierdzenia, regulacji wewnętrznych obejmujących zasady szacowania ryzyka kredytowego. Regulacje wewnętrzne powinny przy tym być dopasowane do struktury banku, w szczególności uwzględniając skalę, specyfikę i złożoność działalności banku, jego struktury organizacyjnej oraz posiadanych portfeli kredytowych. Zasady szacowania ryzyka kredytowego powinny obejmować m. in. stosowanie podejścia indywidualnego, jak i portfelowego względem szacowania odpisów na oczekiwane straty kredytowe, jak również częstotliwość dokonywania przeglądów ekspozycji kredytowych oraz monitorowania zabezpieczeń pod kątem szacowania ryzyka kredytowego. Ponadto regulacja wewnętrzna w tym zakresie powinna poruszać kwestię zasad szacowania ryzyka kredytowego, jak i weryfikacji pod kątem efektywności wykorzystywania zabezpieczeń.
Zgodnie z Rekomendacją rada nadzorcza powinna dokonywać oceny działań zarządu w zakresie realizacji procesów oceny i pomiaru ryzyka kredytowego, kontrolować przestrzeganie w banku procedur dotyczących monitorowania ryzyka kredytowego oraz analizować kwestie związane z odpisami na oczekiwane straty kredytowe (także pod kątem wpływu na wynik finansowy, stopnia pokrycia portfela kredytowego oraz współczynników kapitałowych banku). Niniejsze obowiązki rada nadzorcza powinna realizować co najmniej raz na kwartał.
Jak szacować oczekiwane straty kredytowe?
Banki mają obowiązek tworzenia, aktualizowania oraz rozwiązywania odpisów (w ujęciu miesięcznym) na oczekiwane straty kredytowe, uwzględniając przy tym wszelkie czynniki mające wpływ na ich wysokość. Ważone prawdopodobieństwem szacunki oczekiwanych strat kredytowych powinny uwzględniać wszelkie ryzyka straty, w tym nawet te z najniższym prawdopodobieństwem jej wystąpienia. Odpisy na oczekiwane straty finansowe powinny być uzasadnione historycznymi danymi dotyczącymi odzysku z danego rodzaju zabezpieczenia (uwzględniając także cykle koniunktury w ujęciu makroekonomicznym). Ponadto Rekomendacja nakłada na banki obowiązek przeprowadzania corocznych przeglądów w zakresie odpisów na oczekiwane straty kredytowe.
Zgodnie z Rekomendacją, banki mają obowiązek wdrożenia regulacji wewnętrznych, obejmujących metody szacowania oczekiwanych strat kredytowych, które pozwolą na właściwe ich oszacowanie w odniesieniu do wszystkich ekspozycji kredytowych zgodnie z zasadami MSSF 9. Rekomendacja szczegółowo określa co powinny obejmować stosowane przez banki metody szacowania odpisów na straty kredytowe.
Rekomendacja nakłada na banki obowiązek wdrożenia regulacji wewnętrznych dotyczących nadawania oceny ryzyka kredytowego i grupowania ekspozycji kredytowych (stworzonych w oparciu o wspólną charakterystykę ryzyka). Procedura nadawania oceny ryzyka kredytowego i grupowania ekspozycji kredytowych powinna mieć odzwierciedlenie zarówno w procedurach wewnętrznych, jak i w ramach systemów informatycznych monitorujących jakość ekspozycji kredytowych. Wprowadzone mechanizmy kontrolne mają zapewnić, aby wszystkie ekspozycje kredytowe posiadały aktualną wycenę ryzyka kredytowego.
Wdrożone zasady zarządzania ryzykiem kredytowym powinny być objęte systemem kontroli wewnętrznej, który, zgodnie z Rekomendacją, obejmuje mechanizmy zapewniające przestrzeganie obowiązujących przepisów i regulacji wewnętrznych, monitorowanie spójności wykorzystywanych informacji, procesy ocen i pomiaru ryzyka kredytowego, a także zasady korygowania wyników uzyskanych z zastosowania modeli ilościowych.
Rekomendacja określa również szczegółowe zasady klasyfikacji i wyceny ekspozycji kredytowych w oparciu o modele MSSF 9, w szczególności odnośnie prowadzenia dokumentacji, wyceny zabezpieczeń wpływających na wysokość oczekiwanych strat kredytowych, parametry modeli, a także zasady ich walidacji i monitoringu.
Zgodnie z Rekomendacją banki powinny ujawniać informacje odnośnie głównych działań w obszarze zarządzania ryzykiem kredytowym w formie zrozumiałej dla odbiorców w sposób jasny, spójny i wyczerpujący, przy spełnieniu wymogów MSSF 7, tak aby zapewnić porównywalność informacji między bankami.
Podsumowanie
Rekomendacja R w sposób znaczny modyfikuje obowiązki nałożone na banki w zakresie ekspozycji kredytowych, derogując zarazem uchwaloną przez Komisję w 2011 r. uprzednią treść Rekomendacji R. Zważywszy na stosunkowo krótki termin wdrożenia niniejszej Rekomendacji, banki powinny rozpocząć niezwłoczne przygotowania do przeprowadzenia audytu pod kątem zgodności wewnętrznych procedur i procesów z wymogami wskazanymi w treści Rekomendacji.
