1 lipca 2020 r. weszła w życie wyczekiwana od dawna ustawa nowelizująca kodeks postępowania cywilnego. Wprowadza ona szereg istotnych zmian w zakresie postępowań dotyczących spraw szeroko pojętej własności intelektualnej („ustawa nowelizująca”). Celem nowelizacji było utworzenie wyspecjalizowanego systemu oraz zapewnienie jednolitości stosowania tych przepisów we wszystkich sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej.
Dotychczas rozpatrywanie spraw z zakresu własności intelektualnej było rozproszone pomiędzy kilka instytucji. Większość tych spraw była rozpoznawana przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy. Sprawy dotyczące wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych rozpatrywane były natomiast przez specjalnie w tym celu utworzony wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Urząd Patentowy RP pozostawał z kolei jako jedyny kompetentny do stwierdzenia nieważności bądź wygaśnięcia prawa ochronnego.
Powstają wyspecjalizowane sądy spraw własności intelektualnej
Jedną z zasadniczych zmian jest przekazanie spraw z zakresu własności intelektualnej do kompetencji wyspecjalizowanych sądów okręgowych. Zgodnie z rozporządzeniami Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 czerwca 2020 r. sprawy te przekazano do rozpoznania przez sądy okręgowe w Gdańsku, Katowicach, Lublinie, Poznaniu oraz w Warszawie. Natomiast w drugiej instancji, przekazuje się rozpoznawanie spraw własności intelektualnej Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie oraz Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu.[1] Nadto, wskazane sądy okręgowe będą miały również kompetencje do rozstrzygania spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych. Celem tych zmian jest odciążenie Sądu Okręgowego w Warszawie, którego XXII Wydział był dotąd jedynym kompetentnym do rozpoznawania w/w spraw. Nowela kodeksu postępowania cywilnego ustanawia również Sąd Okręgowy w Warszawie centralnym ośrodkiem odpowiedzialnym za rozstrzyganie spraw szczególnie skomplikowanych, wymagających wiedzy technicznej, tj. w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.
Sprawy własności intelektualnej
Ustawodawca wprowadził nowe pojęcie „spraw własności intelektualnej”. Jest ono kluczowe dla prawidłowego określenia właściwości rzeczowej sądów do spraw własności intelektualnej. Prawodawca wskazuje zamknięty katalog tych spraw, a mianowicie:
- o ochronę praw autorskich i pokrewnych,
- o ochronę praw własności przemysłowej,
- o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,
- o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,
- o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług oraz
- o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.
Co istotne, w powyższym wyliczeniu, uwzględnione zostały sprawy z zakresu ochrony dóbr osobistych wykorzystywanych w sposób komercyjny lub w związku z działalnością naukową lub wynalazczą. Umiejscowienie tych spraw wśród spraw własności intelektualnej ustawodawca uzasadnia tym, że „w odniesieniu do niektórych dóbr osobistych zawierane są umowy licencyjne, analizuje się także dopuszczalność zastosowania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz konstrukcji zmierzających do poluzowania rygoru nieprzenaszalności praw osobistych”[2].
Przymus reprezentacji strony przez profesjonalnego pełnomocnika
Dotychczas, w kodeksie postępowania cywilnego przymus reprezentowania strony przez profesjonalnego pełnomocnika miał miejsce w przypadku postępowania przed Sądem Najwyższym oraz postępowania grupowego. Ustawa nowelizująca w zakresie spraw własności intelektualnej, w których wartość przedmiotu sporu przekracza dwadzieścia tysięcy złotych, wprowadza obowiązek reprezentowania strony przez adwokata, radcę prawnego oraz rzecznika patentowego. Przewiduje się także możliwość zwolnienia z przymusu adwokacko-radcowskiego, na wniosek strony, jak i z urzędu, w przypadku gdy okoliczności, w tym stopień zawiłości sprawy, nie uzasadniają obowiązkowego zastępstwa. Szczególnej uwagi wymaga dopuszczenie obok adwokata lub radcy prawnego, rzecznika patentowego do reprezentowania strony we wszystkich sprawach określanych mianem spraw własności intelektualnej. Nowela rozszerza tym samym kompetencje rzeczników patentowych.
Postępowanie dowodowe
Na uwagę zasługują w szczególności instytucje postępowania dowodowego właściwe dla spraw własności intelektualnej, które mają służyć ułatwieniu dochodzenia ochrony przez uprawnionych z tytułu praw własności intelektualnej, a mianowicie:1) zabezpieczenie środka dowodowego, 2) wyjawienie lub wydanie środka dowodowego oraz 3) wezwanie do udzielenia informacji.
Zabezpieczenie środka dowodowego
Przepisy regulujące zabezpieczenie środka dowodowego stanowią swego rodzaju rozszerzenie przepisów art. 310-315 k.p.c. dotyczących zabezpieczenia dowodów. Ustawodawca wskazuje, że zabezpieczenie to może w szczególności polegać na odebraniu towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek. Powód może skierować to żądanie nie tylko wobec pozwanego, ale również wobec każdej osoby, w której władaniu środek dowodowy się znajduje lub która może umożliwić jego zabezpieczenie. Udzielenie zabezpieczenia środka dowodowego może nastąpić przed wszczęciem postępowania lub w jego toku aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji. W celu uzyskania zgody na zabezpieczenie środka dowodowego wystarczające jest uprawdopodobnienie przez przyszłego powoda w wystarczającym stopniu istnienia tego roszczenia z tytułu naruszenia jego prawa własności intelektualnej oraz interesu prawnego, będącego uzasadnieniem do wystąpienia o zastosowanie tego środka. Co istotne, sąd udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania, wyznacza odpowiedni termin, w którym pozew powinien być wniesiony pod rygorem upadku zabezpieczenia.
Wyjawienie środka dowodowego
Nowelizacja, jak już wyżej wspomniano, wprowadza również instytucję wyjawienia lub wydania środka dowodowego. Stanowi ona swoiste uzupełnienie regulacji dotyczących przedstawienia dokumentu stanowiącego dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Powód, który uprawdopodobnił roszczenie może żądać wyjawienia lub wydania środka dowodowego, którym dysponuje pozwany, w szczególności dokumentów bankowych, finansowych lub handlowych.
Wezwanie do udzielenia informacji
Żądać wezwania do udzielenia informacji można zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w toku postępowania, wobec osoby trzeciej, która posiada informacje lub dostęp do nich, bez względu na to, czy uprawnionemu przysługuje roszczenie wobec tej osoby. Ustawodawca w sposób szczegółowy określa okoliczności, w których powodowi przysługuje roszczenie informacyjne, jakiego rodzaju informacji powód może żądać oraz wymagania dotyczące wniosku o udzielenie informacji, a także sposób jego rozstrzygnięcia przez sąd. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy nowelizującej, środek ten ma zapewnić przyszłemu (lub aktualnemu) powodowi uzyskanie dostępu do informacji o faktach dotyczących naruszeń prawa, aby mógł on precyzyjnie określić podstawę faktyczną powództwa oraz wysokość dochodzonego roszczenia.
Powództwa szczególne
Zamykając ten krótki przegląd wprowadzanych przez ustawodawcę zmian, należy zauważyć, że ustawa nowelizująca przewiduje dwa rodzaje powództw szczególnych. Pierwszym z nich jest powództwo wzajemne w sprawach o naruszenie prawa do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego, jeżeli obejmuje ono żądanie unieważnienia lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy lub obejmuje ono unieważnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Dotychczas takie roszczenia były rozpoznawane przed Urzędem Patentowym RP. Obecnie, dla zainteresowanego otwiera się perspektywa wytoczenia takiego powództwa przed sąd cywilny. Należy jednak zauważyć, że w przypadku zbiegu tych postępowań, jeżeli przed Urzędem Patentowym RP sprawa będzie się już toczyła, sąd cywilny zawiesi postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przez Urząd Patentowy RP.
Z kolei, drugim ze wspomnianych powództw szczególnych jest wprowadzenie powództwa o ustalenie, że podjęte lub zamierzone przez powoda czynności nie stanowią naruszenia patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji podmiotów trzecich. Środek ten ma służyć minimalizowaniu ryzyka finansowego w toku procesów inwestycyjnych, dla których kluczowe jest wykorzystanie aktywów własności intelektualnej.
Relacja do pozostałych postępowań odrębnych
Stosując przepisy dotyczące postępowania w sprawach własności intelektualnej należy mieć na względzie konieczność uwzględnienia przepisów dotyczących innych postępowań odrębnych. Przepisy o postępowaniu w sprawach własności intelektualnej nie regulują tego postępowania w sposób kompleksowy. Przepisy o postępowaniach odrębnych mają zastosowanie w zakresie, w którym nie są one sprzeczne z przepisami regulującymi postępowanie w sprawach własności intelektualnej. W szczególności warto pamiętać, że w bardzo wielu sprawach z zakresu własności intelektualnej zastosowanie będą mieć przepisy dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych z charakterystycznym wysokim rygoryzmem przejawiającym się w szczególności prekluzją dowodową. Z drugiej jednak strony, powództwo wzajemne, o którym mowa wyżej będzie stanowić wyjątek względem ogólnej zasady niedopuszczalności powództwa wzajemnego w postępowaniu w sprawach gospodarczych.
[1] http://dziennikustaw.gov.pl/DU/rok/2020
[2] http://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=45
