W dniu 5 sierpnia 2020 r. opublikowany został projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: „Projekt”)[1], zaś jego zaktualizowana wersja po konsultacjach została upubliczniona w dniu 8 grudnia 2020 r. Zgodnie z uzasadnieniem – Projekt ma na celu wprowadzenie do polskiego prawa regulacji prawa holdingowego (prawa koncernowego, prawa grup spółek), zapewnienie nowych kompetencji radom nadzorczym, wyeliminowanie pewnych wątpliwości podnoszonych przez przedsiębiorców i doktrynę oraz uzupełnienie obecnej regulacji.

Grupa spółek

Przyczyną wprowadzenia nowego działu do Kodeksu spółek handlowych (dalej „KSH”) z materii prawa holdingowego ma być przede wszystkim potrzeba uregulowania funkcjonowania licznie występujących w polskiej gospodarce holdingów faktycznych[2], w których wzajemne stosunki między spółkami w kwestii wywierania wpływów znajdują się obecnie poza unormowanym zakresem, oraz nikłe zastosowanie w praktyce obowiązującego art. 7 KSH, dotyczącego szczątkowej regulacji holdingów umownych.

Projektowany dział KSH dotyczyć ma stosunków między spółkami w ramach grupy spółek, która stanowić ma normatywny odpowiednik holdingów faktycznych. Jednak nie każdy holding faktyczny w myśl Projekt będzie grupą spółek. Do powstania grupy spółek konieczne będzie bowiem podjęcie odpowiedniej uchwały przez zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie, wymagającej szczególnej większości głosów.

Należy również zwrócić uwagę, iż pomimo, że definicja grupy spółek w Projekcie odwołuje się do pojęcia spółki dominującej i spółki zależnej, to nowy art. 21¹⁵ KSH pozwolić ma na odpowiednie stosowanie przepisów o spółce dominującej w ramach grupy spółek do spółdzielni, fundacji bądź stowarzyszenia prowadzącego działalność gospodarczą, funduszu inwestycyjnego, a nawet do przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, podlegającego obowiązkowi wpisu do CEIDG. Przepisy o grupie spółek nie będą miały jednak zastosowania do spółek publicznych będących spółkami zależnymi, spółek zależnych w likwidacji, które rozpoczęły podział majątku, oraz spółek w upadłości.

Wiążące polecenie i kierownicza rola spółki dominującej

Kluczową konstrukcją w ramach stosunku między spółką dominującą a spółką zależną będzie możliwość wydawania spółce zależnej w ramach grupy spółek wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, przy  czym wydanie wiążącego polecenia musi być jedynie uzasadnione interesem grupy spółek, który nie musi być ściśle określony. Podkreślić należy, że Projekt uzależnia możliwość wydania wiążącego polecenia od ujawnienia w rejestrze uczestnictwa w grupie spółek. Sama odmowa wykonania polecenia ma być poważnie ograniczona do określonych, skrajnych przypadków.

W związku z obowiązkiem wykonania wiążących poleceń spółki dominującej, w przypadku wykonania tego polecenia, członkowie organów spółki zależnej nie będą ponosili odpowiedzialności cywilnej wobec spółki na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych ani odpowiedzialności karnej na podstawie art. 296 Kodeksu karnego, o ile fakt uczestnictwa w grupie spółek zostanie ujawniony w rejestrze.

W celu uzupełnienia kierowniczej funkcji spółki dominującej w ramach grupy spółek, spółka dominująca zostanie w myśl Projektu wyposażona w uprawnienie do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz żądania udzielenia informacji od spółki zależnej, przy czym zasadniczo organy spółek zależnych w grupie spółek nie będą mogły odmówić dostępu do ksiąg i dokumentów lub odmówić udzielenia informacji. W związku z uprawnieniem kontrolnym spółki dominującej pozostaje przyznana radzie nadzorczej bądź zarządowi spółki dominującej kompetencja do sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy nie tylko przez spółkę dominującą, ale również przez spółki zależne.

Uprawnienia wspólników bądź akcjonariuszy w grupie spółek

Wspólnikom albo akcjonariuszom mniejszościowym spółki zależnej, reprezentującym co najmniej 1/10 kapitału zakładowego albo głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu przyznane ma być prawo żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy audytora do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.

Ponadto w przypadku, gdy wykonanie polecenia przez spółkę zależną doprowadzi do obniżenia wartości udziału albo akcji spółki zależnej, której umowę albo statut spółka dominująca jest w stanie zmienić samodzielnie (bezpośrednio lub pośrednio), wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej mają posiadać samodzielne roszczenie odszkodowawcze wobec spółki dominującej za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki zależnej (czyli za szkodę pośrednią), które przysługują temu wspólnikowi albo akcjonariuszowi.

Projekt przewiduje również prawo przymusowego odkupu oraz prawo przymusowego wykupu udziałów albo akcji, na zasadach podobnych do obecnie obowiązujących w spółce akcyjnej, z tym że po raz pierwszy będą one występować również w spółce z o.o. Granicą większości, która uprawnia do przymusowego odkupu lub wykupu ma być 90% głosów lub udziałów bądź akcji w kapitale zakładowym, a dodatkowo w przypadku przymusowego wykupu proporcja ta może zostać obniżona aż do 75% w umowie bądź statucie spółki.

Reforma organów spółek kapitałowych

W celu minimalizacji rozdźwięku w zakresie posiadanych danych o spółce pomiędzy radą nadzorczą a zarządem, projektowane przepisy mają przyznać radzie nadzorczej uprawnienie do żądania od zarządu, prokurentów, pracowników i innych osób zatrudnionych w spółce, sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień potrzebnych do nadzoru.

Wyróżnić należy również możliwość zbadania na koszt spółki zagadnienia z zakresu działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę z inicjatywy rady nadzorczej, co będzie mogło odbyć się bez żadnego udziału zarządu spółki, również w zakresie zawierania i wykonywania umowy.

Projekt zakłada ponadto formalizację prac rady nadzorczej poprzez ustalenie obowiązków organizacyjnych przewodniczącego oraz dodatkowe wymogi względem posiedzeń, sformułowane na wzór przepisów dotyczących organów właścicielskich.

Wyróżnić należy dodatkowo uregulowanie w Projekcie, że kadencję członków zarządu oraz rady nadzorczej oblicza się w pełnych latach obrotowych, co pozwoli na definitywne i jednoznaczne ustalenie daty wygaśnięcia mandatu członków organów.

Projekt skodyfikować ma również coraz szerzej występującą w doktrynie i orzecznictwie business judgement rule, zgodnie z którą członkowie organów spółki oraz likwidatorzy dokładają należytej staranności, jeżeli postępują w sposób lojalny wobec spółki oraz działają w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, co ma istotne znaczenie w zakresie ich odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki.

Podsumowanie

Projekt zawiera pierwszą w historii polskiej legislacji szeroką regulację prawa holdingowego. Projektowane przepisy przewidują wzmocnienie dominacji spółki kierującej holdingiem, zapewniając jej prawne instrumenty władczego oddziaływania na spółki zależne. Ponadto Projekt ma zapewnić sprawniejsze funkcjonowanie rad nadzorczych poprzez wzmocnienie jej kompetencji, a także punktowe poprawy unormowania organów spółek kapitałowych.

[1] Projekt wraz z uzasadnieniem dostępny jest tutaj: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12336750/

[2] Tj. spółek, pomiędzy którymi powstał stosunek dominacji i zależności.